Naučno društvo Srbije ovom knjigom obeležava tri decenije svoga postojanja. Čin koji ohrabruje, čin koji povezuje.

Različiti po svojim vokacijama, počev od prirodno matematičkih i tehničkih nauka sve do medicinsko- bioloških i društvenih nauka, članovi Društva u proteklom periodu gradili su svoj naučni opus na ujedinjenoj savesti i svesti da u mozaiku različitosti postoje i zajedničke tačke vezivanja. Ta sazvežđa imenuju se rečima: objektivnost i javnost znanja i novih saznanja koja su pod stalnom optikom nauke, kao organizovane i istinoljubive sumnje.

Taj zajednički svod misli i duhovne slobode spaja nas. I to ne samo aksiomom i paradigmom proverenog znanja jedne ili druge discipline, već asocijacijom legitimne vere u nastupanje većeg stepena naučnog progresa u ostvarenju sveopšte prirodne i socijalne pravde kao stožerne vrline, individualne i zajedničke.

Pravda komutativna, kao aritmetička proporcija (jednako u jednakim slučajevima) i pravda distributivna, kao geometrijska proporcija (deljenje zajedničkog dobra), nadživela sve vekove od antike do naših dana, evo je i danas sa nama i u nama, na svakom koraku naučnog stvaralaštva i na svakoj od trideset godina života i rada Naučnog Društva Srbije.

I otuda, kao što je pravdi i pojedinačnoj pravičnosti - nasilje najgori protivnik, tako je i nauci svaka dogma, njen antagonist i njena antinomija koja zloćudno zatvara bogatstvo života Nauke i celinu Pravde.

A ta dogma, bez obzira na vremenske i prostorne meridijane, uvek dolazi kada čulnost nadjača umnost, kada u svetu paklene nesloge fizičko nasilje nadvlada argument naučne misli, kada notorni prirodni i socijalni fakt izgubi bitku u ratu "duše sa tijelom". Bar mi, kao ćelija ove civilizacije, to dobro znamo i osećamo svu tegobu te realnosti.

Vreme koje svoju naučnu misao zatvori u "molitvenik" bilo koje vrste, u labirint različitih diskriminacija po rođenju ili ubeđenju (u pogledu rase, boje, pola, jezika, veroispoveti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili društvenog porekla, imovine, rođenja ili drugih okolnosti), nije vreme nauke već dogmatske netolerancije koja za sobom ostavlja pusto ostrvo dostojanstva života. To je vreme svesnih ili nesvesnih krivokletnika, vreme u kome čak i koncentrisane asocijacije znanja postaju žrtve zabluda koje sobom odnose individualna i opšta dobra, koja odnose naše prirodno pravo na život i naše prirodno pravo na samosvesnu slobodu.

I po tome: danas, možda više nego ranije, našem sveukupnom biću potrebno je više naučnih znanja i saznanja o nama i nama bližnjim, jer smo svi deo i delo prirode, jednaki u dolasku i jednaki u odlasku.

Taj neugasivi motiv inspiriše nas da u radu Naučnog Društva Srbije, danas sa znatno uvećanom porodicom naučnih autoriteta (broj 100, svakako čini impozantnu celinu), pokušamo da pronađemo puteve većeg stepena umnosti u različitim oblastima i da se svojim naučnim identitetom i integritetom nađemo na stupnjevima pojedinačnosti ali i prostranstvima opštosti i da, istovremeno, dođemo u korak s drugim naučno razvijenim sredinama, kako bi spoznali sebe i svet u kome smo.

Naučno Društvo Srbije u tom smislu već ima izgrađenu tradiciju zasnovanu na naučnom spisu i opusu, publikovanom i predočenom naučnoj javnosti. Sadržina ove knjige, između ostalog, svedok je te tradicije koja čini aktivnu legitimaciju Društva pred očima opšte javnosti.

Ako takav rad trenutno ili trajno prolazi izvan društveno relevantne pažnje, to onda neminovno znači da matica društvenog zbivanja nije na potrebnom stepenu znanja, da je ona okrenuta trenutnim efektima ili drugim afekcijama, a ne objektivnim zakonima prirode i društva. Tada, biće potrebno još dosta vremena da se umnost i čulnost sjedine na nekim većim gradacijama kulture i kulturnog zbivanja.

To nije pitanje trenutnog izbora ili odluke, već ishodište procesa različitih determinanti kao što su: stepen filozofske prosvećenosti, moralna zasnovanost, ekonomska konstitucija, politička emancipacija, tradicija opštih pravila ponašanja, tehnička civilizacija. Sažeto, te determinante nose zajedničko ime - stupanj kulture kao znak "istorijske nužnosti" određene zajednice.

Polazeći od ove datosti u Naučnom Društvu Srbije i njegovom domusu ne vlada ničija patria potestas, ničija vlast niti bilo čiji nalog, već samo nalog savesti i naučno proverenog znanja, snaga boljeg argumenta u hipotezi tolerancije kao izraza duhovne slobode i odgovornosti u demokratskom obrazovanju volje, bez obzira na brojnost ili malobrojnost naučno obrazloženih pozicija.

I zato, u Naučnom Društvu Srbije nema statusnih ili bilo kojih drugih podela na članove jedne ili druge skupine, kako se to obično čini u nekim drugim sličnim ili nesličnim asocijacijama. Načelo primus inter pares, rukopoloženo racionalnom slobodom članova Društva, ovde je dobilo svoje puno i pravo mesto.

Razume se, član Društve može biti onaj istaknuti naučni autoritet koji je svojim naučnim delima uticao na razvoj teorije odnosno prakse i po tom osnovu stekao značajan ugled u zemlji i inostranstvu. Ali, iznad svega stoji atribut naučne savesti, duhovne slobode i odgovornosti, tolerancije kao izraza demokratke kulture. Samo takva svojstva članova Naučnog Društva mogla su uroditi plodom koji je i ovom knjigom predstavljen javnosti.

Prema tome, biti član Naučnog Društva, pored pomenutog statutarnog kriterijuma, znači biti istinoljubiv i miroljubiv, pomirljiv, trpeljiv i snošljiv, obziran prema drugom ili drugima koji pripadaju većini ili manjini. A to znači, iznad svega, svojim moralnim i sveukupnim integritetom, biti odan svom i opštem znanju, svojoj naučnoj savesti.

U nauci, niko nema pravo da sebe stavlja iznad drugog, i da pluralizam života pretvori u monizam dogme i svoje autoritarnosti. Jer, takav zatvoreni nesistem nikada neće stići do "učenog neznanja" kao krajnje tačke relativnosti našeg bitisanja i ograničene mogućnosti naše umne i fizičke prirode.

Zasnivajući svoj tridesetogodišnji opus na svojstvima visoko razvijenog individualnog i zajedničkog uma i razuma, Naučno Društvo Srbije će nastaviti svoj odabrani put. To je pravi način da se odazovemo našem dugu savesti koji imamo prema onima koji su bili pre nas, a posebno prema članovima Društva koji neminovnošću prirodnih zakona nisu više fizički među nama, kao i prema onima koji će doći posle nas. To je naša sveukupna i osnovana želja.

I zato, neka Naučno Društvo Srbije u predstojećim decenijama ponese i trajno nosi reči koje mu svi danas zajedno upućujemo: vivat, crescat, floreat.
 
 

O Savindanu 1999,  U Beogradu

Prof. dr Slobodan Perović Predsednik Naučnog Društva Srbije